Belli bir kas olgunluğuna geldikten sonra çocuklar kalemi ellerine alırlar ve çeşitli karalamalar yaparak kendi sanatlarını ortaya koyarlar. Her becerinin bir gelişim süreci olduğu gibi çocukların yaptıkları bu sanatsal çizgilerinde bir gelişim aşaması vardır.
Çocuklar resim yapmaktan çok hoşlanırlar onlar için resim yapmak bir oyundur. Çocuklar resim yaparak birçok keşif yaparlar. Etrafında gördükleri nesnelerin, hayal ettiklerin birçok şeyin resmini çizmek isterler. Çocuklar ilk karalamalarla birlikte yeni kavramları da öğrenirler.
Çocukların ilk yıllarda karalamalarla başlayan bu çizimleri yaş büyüdükçe daha ayrıntılı ve gerçekçi resimlere dönüşmektedir. Çocuğun kalemi kontrol etmesi ise ilk başta omuzdan gelen dairesel hareketlerle başlayıp daha sonrasında dirsek ve el kontrolü ile devam eder.
Çocuklar hangi yaşta ne çizer?
Çocuk resimlerinin gelişimsel sırası 5 evrede incelenmektedir.
- Karalama Dönemi (2-4 yaş)
- Şema Öncesi Dönem (4-7 yaş)
- Şematik Dönem (7-9 yaş)
- Gerçekçilik (Gruplaşma) Dönemi (9-12 yaş)
- Görünürde Doğalcılık Dönemi (12-14 yaş)
Karalama Dönemi (2-4 yaş)
Çocuğun bu yaştaki çizimleri daha çok kâğıdın üzerine rasgele çizilmiş çizgiler, parmağıyla kumda ya da başka yüzeylerde bıraktığı izlerle başlar. Çocuklar kalemi tutmaya başladığında kâğıda birtakım çizgiler çizmeye başlar. Artık çocuk kendini ifade etmede farklı bir yöntem keşfetmiş olur. Çocuğun bu dönemdeki çizdiklerinin belli bir anlamı yoktur ve bir şeye benzetmeye çalışmaz. Çocuk için bu karalamalar; daha çok kalemi, çizgileri, kâğıdı keşfetme ve oyun aracıdır.
İlk karalamalar yaklaşık 10-12. Aylarda başlamaktadır. Çocuğun rastlantısal keşif amaçlı çizimleri daha sonra uygun şekilde yönlendirmeye başlar. Çocuk farklı karalamalar bulmaya çalışır ve çizgileri çeşitlenir. Çocukların ilk çizebildiği şekillerin yuvarlak olması onların kas gelişimiyle ilgili olmasıyla beraber, çocukların algılama kapasiteleriyle de ilgilidir
2- 4 yaşları arasında bu karalamalar daha kontrollü hale gelmeye başlar. Çocuk çevresinde gördüğü nesneleri resimlerinde benzetmeye çalışır ve çizdikleri nesneler arasındaki ilişkileri fark etmeye başlar. 3-5 yaş arası okul öncesi çocuklarının çizimleri de zamanla kontrollü olmaya başlar. Yani, ilk çizimleriyle çocuk kendi yaratıcılığının resmini çizmekte ve bir şeyi üretebilmenin vermiş olduğu güvenle “ben de varım” demektedir.
Çocuk 3 yaşına geldiğinde insan resmini kafa olarak çizer ve kafadan çıkan da bacaklar çizgi şeklindedir. Bazen çizdikleri vücut hatları gerçekçi yerlerde olmayabilir. 4 yaşında ise kollar ve bacaklar kafaya eklenerek insan resmi çizilir. Çizdikleri kafadan çıkan kol ve bacaklar vardır. Bu yaşta insan figürü çizmekten çok hoşlanırlar.
Şema Öncesi Dönem (4-7 yaş)
5 yaşa doğru çocukların çizimleri kontrollü olmaya başlar. Temel şekilleri ayırt ederek çizmeye başlarlar. 5 yaş çocuklarının çoğunluğu bir kafa ve gövde çizer. Kafada bir burun ve ağız olup, kollar ve bacaklar ise artık gövdeden çıkar. Bunun yanı sıra çizimlerde evler ve ağaçlar da tanınmaya başlamaktadır. Şematik devre olarak adlandırılan bu dönemde figür ve nesnelerin kâğıdın altında yer alan bir çizgi üzerinde sıralanışı da dikkat çeken özelliklerden biridir.
Çocukların çizimlerinde oranlar genellikle gerçeği yansıtmaz, abartılı çizimler vardır. İnsan figürlerinde uzuvlar çok büyük ya da küçük olabilir. Gövde genellikle çok büyük çizilir. İlerleyen yaşlarda insan figürleri daha ayrıntılı çizilmeye başlar. 5-6 yaşlarında çocuklar duygu ve düşüncelerini de çizimlerine yansıtmaya başlarlar. Çevrelerinde gördükleri şeyleri daha çok çizmeye başlarlar. Resimleri hakkında sohbet etmekten çok hoşlarındırlar ve resimlerini başkalarına göstermede isteklilerdir. 5 yaşındaki çocuk için resimleri planlıdır ne çizmek istediğini önceden belirler.
6 yaşından itibaren resimler daha orantılı hale gelir. Gerçeğe daha yakın çizimler vardır. Çizdiği kağıdı daha orantılı kullanır, çizimleri merkezde toplanır ya da toprak çizgisi dediğimiz alttaki çizgi üzerine daha anlamlı biçimde dizilir. Ayrıca bu dönemde çizdiği figürler benzerlik göstermektedir. Aynı insan, ev, ağaç figürünü ertesi gün de çizebilir.
Yine bu dönemde çocukların çizimlerinde Resimde Saydamlık (Röntgen Resim) özelliği kendini göstermektedir. Bu özellik çocuğun bir nesnenin ya da objenin içini çizmesi anlamındadır. Çocuk bir ev, çanta çizdiğinde bunun içindekilerini de çizer.
Şematik Dönem (7-9 yaş)
Çocuk 7 yaşına geldiğinde birçok figürü ve sembolü keşfetmiş, birçok kavramı öğrenmiştir. Bazı çocuklar bu sembolleri resimlerinde fazlaca kullanırken bazı çocuklar için ise bu semboller biraz az kullanabilir.
Bu dönemde insan resimleri ayrıntılı çizilmektedir. Çocuklar insan figüründeki ayrıntıları kaçırmamaya çalışır. Eller, ayaklar ve yüz ayrıntıları fazla ve gerçekçi çizilmeye çalışır. insan reminde etek, pantolon, küpe gibi ayrıntılara dikkat ederler. Yine bu dönemde çocuğun kendine göre bir bakış açısı gelişmiştir bu da resimlerine yansır.
7-9 yaşlarında mekanları insanlarla ilişkilendirirler ve çizimleri genellikle belli bir mekânda yer alır. İnsan figürlerini ne çevresindeki gördükleri birçok ögeyi ilişkilendirerek çizimlerinde yer verirler. Yer çizgisi ve gök çizgisini kullanırlar. Nesneleri ve insan resimlerini orantılı ve gerçekçi şekilde çizerler. Okulda öğrendiği yeni bilgileri resimlerine yansıtırlar.
Gerçekçilik (Gruplaşma) Dönemi (9-12 yaş)
Bu dönemde çocuklar resimleri göstermekte daha içe dönük tavır sergilerler. Resimlerini başkalarına göstermek istemeyebilirler. Resimlerinde daha dikkatlidirler ve ayrıntıya önem veriler. Resimlerini yapmadan önce planlarlar, ne çizeceklerini uzun uzun düşünürler. Çizdiklerini beğenmeyebilirler.
Resimlerinde renkleri ve oranları daha bilinçli ve seçerek kullanmaya başlarlar. Kişilikleri, hayata bakış açıları resimlerine yansımaya başlar.
Resim konuları kız ve erkeklere göre farklılık gösterebilir. Erkek çocuklar daha çok arabalar, uçaklar, savaş resimleri çizerken, kız çocukları daha çok kadın figürleri, evler çiçekler çizmeyi tercih ederler. Resimlerini yapmadan önce planlarlar, ne çizeceklerini uzun uzun düşünürler. Çizdiklerini beğenmeyebilirler.
Görünürde Doğalcılık Dönemi (12-14 yaş)
Çocuklar bu dönemde daha sosyal resimler çizmeye başlarlar. Çizimleri daha orantılıdır, objelerin oranlarına ve derinliklerine daha çok dikkat ederler. Resimlerine farklı sanatsal çizimleri katarak kendilerine göre resim tekniği geliştirirler. Kendi bakış açılarını resimlerine yansıtırlar.
Çocuk Gelişimci Sena ARMUTLU
Kaynakça
YAVUZER, Haluk, Resimleriyle Çocuk, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2010.