Anne/babanın eve yeni bir kardeş geleceğini söylemesi küçük çocuklar için somut bir durum değildir. 6 yaşından küçük çocuklar soyut işlemler döneminde olmadığı için bir kardeşi olacağının öğrenmesi onun için bir anlam ifade etmemektedir. Bu nedenle doğum gerçekleştikten sonra eve gelen yeni bir bebek ve siz dikkat etseniz bile tüm ilgilin bebekte olması kardeş kıskançlığı için bir adım olabilir. Bu nedenle 6 yaştan önce çocuğunuza kardeşi olacağını söylemek ile yetinmeyip kardeş kelimesini somutlaştırmak ve 9 ay boyunca birden gelecek sürprize çocuğu alıştırmak gereklidir.
Kardeş ilişkileri yardımlaşma, paylaşma, öğretme, dövüşme ve oyun oynamayı da içerir. Nitekim duygusal destek, rakip duygusu ve iletişim ortaklığı gibi işlevi de vardır. Bu nedenle kardeşler arasındaki ilişki küçük yaşlardan itibaren başlar ve sorunlu bir ilişkinin olması durumunda yetişkinlik çağında daha büyük sorunlara yol açabilir.
Çocuğunuza kardeşi olacağını nasıl söylemelisiniz?
Öncelikle eve yeni bir bebeğin gelmesi 9 ay süren bir süreçtir. Çocukların günümüz şartlarında her istediğini anında elde edebilmesi nedeniyle kardeş için sevinen bir çocuk 9 ay bu süreç içinde çeşitli duygulara kapılabilir. Ayrıca annenin yaşadığı hamilelik sürecine bağlı olarak çocukta kardeşine ilişkin olumsuz tavır takınabilir. Anneler bu dönemde hassas oldukları için bazı zor zamanlar yaşayabilir. Annenin sürekli hastaneye gitmesi bazen sancılar çekmesi çocukta kardeşinin annesine zarar verdiği gibi olumsuz duyguların gelişmesine neden olabilir.
- Hamilelik döneminden itibaren anne/baba çocuklarına eve gelecek olan kardeş hakkında sorumluluk verici cümleler kurmamalıdır. Sen abla olacaksın, onu koruman gerekiyor. Ona oyuncaklarını vermelisin gibi çocuğun içinde bulunduğu yaşam tarzına aykırı konuşmalar yapılmamalı. Şu ana kadar kendisinin olan oyuncakları komşu çocuğuyla bile paylaşmak zorunda olmayan çocuğunuzdan eve yeni gelen ve artık o evde yaşayacak olan bir bebek için bunu isteyemezsiniz. Bunun yerine -kardeşin geldiği zaman size oynayabileceğiniz daha farklı oyuncaklar alabiliriz. Hatta birlikte oynayacağınız oyuncağı ikiniz seçebilirsiniz. Birlikte parkta oyunlar oynayabilirsiniz gibi kardeş kavramını çocuğunuza sorumluluk vermeden eğlenceli bir şekilde aşılayabilirsiniz.
- Çocuğunuzun yaşına bağlı olarak eve yeni gelen bebeğin eşyalarını alırken yapılan hatalardan bir tanesi de aynı oyuncaktan iki tane almak ya da çocuğunuz kıskanmasın diye çocuğunuza da bir şey almak. Bunu yapmak yerine çocuğunuz ile kardeşine alışveriş yaparken çocuğunuzun kardeşine alınacak eşyalarda söz sahibi olmasını sağlayabilirsiniz. Bu durum kardeşine alınan eşyalar hakkında söz sahibi olan çocuğunuz için kardeşini sahiplenme duygusu verecektir. -Sence bu takımlardan hangisi kardeşine en çok yakışır, evet senin seçtiğin renk çok güzel bu kardeşine çok yakışacaktır haydi bunu alalım gibi çocuğunuzun seçimlerine saygı gösterdiğinizi ve eve gelecek bebek hakkında onunda görüşlerinin alınması çok önemli olduğunu vurgulayabilirsiniz.
- Doğum ile birlikte annenin içinde bulunduğu zorlu süreç başlamaktadır. Bebeğin ihtiyaçları ilk çocuğunuza olan ilginin mecburen azalmasını gerektirir. Bunun için anne-baba arasında iş birliği yapılmalı anne bebekle ilgilenirken babanın ilk çocukla ilgilenmesi, babanın bebekle ilgilenirken annenin çocukla ilgilenmesi bu noktada çocuğun ilgisiz bırakılmaması yönünde doğru olacaktır.
- Çocuklar gözlem yapmayı çok severler fakat bebeklerin yaptıkları davranışları yaptıkları takdirde onların da aynı ilgiyi göreceklerini zannederler. Bu nedenle bazı çocuklar alt ıslatma, parmak emme ya da sürekli ağlama gibi bebek davranışları gösterebilir. Bu gibi davranışlarla karşılaşıldığı zaman anne babanın ilk çocuğuna kızarak, azarlayarak yaklaşmaması gerekmektedir. Hiçbir zaman ilk çocuğunda bir ‘çocuk’ olduğu unutulmamalıdır. Anne baba her zaman çocuğuna karşı hissettiklerini dile getirmelidir. Anne/babalar genellikle biz onuda çok seviyoruz ama anlamıyor şeklinde cümleler kuruyorlar. Sevdiklerini çocuklarına dile getirmedikleri sürece çocuklar bu duyguyu tam olarak hissedemezler. Çocuğunuza sık sık seni seviyorum, kardeşini de çok seviyorum ama kardeşin olduğu için sana olan sevgim azalmadı ve azalmayacak şeklinde çocuğunuza karşı hislerinizi açıkça belirtmelisiniz. Çocuğunuz kaç yaşında olursa olsun bunu anlayacaktır.
Kardeş kıskançlığı ve iletişimi ile ilgili yapılan araştırmalara göre ebeveynler kardeşler arasında sözlü ya da fiziksel çatışma olduğunda 3 tutum takındıklarını bulunmuştur:
- Müdehale edip onlara çatışmayı çözümlemekte yardımcı olmak,
- Onlara nasihat vermek veya tehdit etmek,
- Hiçbir şey yapmamak.
Ergenlik dönemine doğru yaşanan kardeş kıskançlığı karşısında bu üç tutumdan birinin gerçekleşmesi durumunda ebeveynlerin tutumlarına dikkat etmesi ve çocuğunun yaşına bağlı olarak bir tutum sergilemesi önemlidir. Ergenlik dönemi farklı duyguların bir arada yaşandığı bir dönem olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle evde yaşanılan kardeşler arası ilişkide ebeveynlerin nasihat vermek ya da sizinle bir daha konuşmayacağım şeklinde tehditler savurması gençlerin arasındaki ilişkinin düzelmesini sağlamaz aksine dahada çıkmaza neden olabilir.
Aynı şekilde anne/babanın durumu görmezden gelip, kendi aralarında çözmeleri gerektiği yönündeki tutumu gençler arasında kardeş ilişkilerinin daha da şiddetlenmesi veya farklı boyutlara ulaşması açısından zararlı olacaktır.
Ebeveynler her zaman iki veya daha fazla kardeş arasında geçen ilişkilerde takındığı tutumda tutarlı olmalı, müdahale etmek yerine sorunu gözlemleyerek yapıcı bir tutum sergilemelidir. Çocuklar kendi yaşadıkları ilişkilerde araya başkasının girmesini çok fazla istemezler.
Kardeş kıskançlığı her ailede az veya çok oranda görülebilir fakat burada anne/babanın tutumu kardeşler arasındaki iletişimin seyrini etkilemektedir.
Çocuk Gelişimci Beyza TOPRAK
Sena Armutlu